Afetlerde Üreme Sağlığı ve Cinsel Sağlık Yönetimi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17019259Anahtar Kelimeler:
Afetler,, Üreme Sağlığı,, Cinsel Sağlık,Özet
Afetler, yalnızca fiziksel yıkıma yol açmakla kalmayıp, aynı zamanda toplumların mevcut sağlık altyapılarını derinden sarsan, çok boyutlu, uzun süreli ve karmaşık insani krizler olarak tanımlanmaktadır. Bu tür olağanüstü durumlar; özellikle kadınlar, çocuklar, yaşlı bireyler, LGBTQ+ topluluğu üyeleri ve engelli bireyler gibi toplumsal olarak kırılgan kabul edilen gruplar üzerinde orantısız düzeyde fiziksel, psikolojik ve sosyal etkiler yaratmaktadır. Afet dönemlerinde cinsel sağlık ve üreme sağlığı (CS/ÜS) hizmetlerine kesintisiz ve güvenli erişim sağlanamaması, bu grupların sağlık açısından daha da savunmasız hale gelmesine neden olmaktadır. Çoğu zaman afet müdahale planlarında yeterince öncelik verilmeyen bu hizmetlerin aksaması; cinsel şiddet vakalarının artması, istenmeyen ve plansız gebeliklerin çoğalması, yeterli bakım sağlanamadan gerçekleşen doğumlar ile sonuçlanmakta; aynı zamanda cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve diğer bulaşıcı hastalıkların hızla yayılmasına zemin hazırlamaktadır. Tüm bu nedenlerle, afetlere yönelik müdahale ve hazırlık süreçlerinde CS/ÜS hizmetlerinin bütüncül, koordineli, erişilebilir ve sürdürülebilir şekilde entegre edilmesi yaşamsal bir öncelik olarak değerlendirilmelidir. Bu çalışma, afet yönetimi bağlamında CS/ÜS hizmetlerinin neden kritik bir rol oynadığını kavramsal çerçeve, ulusal ve uluslararası politikalar ile saha uygulamaları üzerinden irdelemektedir. Özellikle Minimum Başlangıç Hizmet Paketi (MISP) protokolünün zamanında uygulanmasının taşıdığı öneme dikkat çekilmiş; Nepal, Haiti, Bangladeş ve Türkiye gibi ülkelerdeki başarılı uygulama örnekleri incelenmiştir. Türkiye özelinde ise afet planlamalarında toplumsal cinsiyete duyarlı yaklaşımlardaki eksiklikler ele alınmış; MISP’in ulusal sağlık sistemine entegrasyonu başta olmak üzere çeşitli politika önerilerine yer verilmiştir.
Referanslar
AFAD. (2020). Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP). https://www.afad.gov.tr
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF). (2024). Afetlerde gençlerin rolü ve katılımı: Kapsayıcı politikalar için bir çerçeve.
Council of Europe. (2023). IstanbulConvention: Council of Europe Convention on preventingandcombatingviolenceagainstwomenanddomesticviolence. Council of Europe. https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention
Demir, İ.,ve Kaya, A. (2025). Afetlerde cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetleri: Kapsayıcılık, erişilebilirlik ve toplumsal cinsiyet duyarlılığı. İnsani Yardım Dergisi, 7(1), 112-135.
Doğan, N.,ve Ersoy, E. (2024). Afetlerde cinsel ve üreme sağlığı hizmetlerinin önemi ve sunumu: Bir derleme. Sağlık ve Toplum, 34(1), 78-95.
FN Kadın. (2025). Afet risk azaltma ve müdahale çalışmalarında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması: İyi uygulama örnekleri.
IAWG (Inter-AgencyWorkingGroup on ReproductiveHealth in Crises). (2016). Inter-AgencyField Manual on ReproductiveHealth in HumanitarianSettings. https://iawg.net/resources/field-manual
IAWG (Inter-AgencyWorkingGroup). (2021). Inter-AgencyField Manual on ReproductiveHealth in HumanitarianSettings. https://iawgfieldmanual.com
IAWG. (2021). Minimum Initial Service Package (MISP) forSexualandReproductiveHealth in CrisisSituations. https://iawg.net
Inter-AgencyWorkingGroup (IAWG). (2021). Fieldmanual on reproductivehealth in humanitariansettings. https://iawg.net
Inter-AgencyWorkingGroup on ReproductiveHealth in Crises. (2023). Inter-agencyfieldmanual on reproductivehealth in humanitariansettings. IAWG on ReproductiveHealth in Crises.
Inter-AgencyWorkingGroup on ReproductiveHealth in Crises. (2023). Minimum Initial Service Package (MISP) forReproductiveHealth in HumanitarianSettings: A guideforhealthproviders. IAWG. https://www.iawg.net
Inter-AgencyWorkingGroup on ReproductiveHealth in Crises. (2023). Responsetothe 2015 Nepal earthquake: Implementingthe Minimum Initial Service Package (MISP) forreproductivehealth. IAWG. https://www.iawg.net
Inter-AgencyWorkingGroup on ReproductiveHealth in Crises. (2021). Minimum initial service package (MISP) forsexualandreproductivehealth in crisissituations. IAWG. https://iawg.net/resources/minimum-initial-service-package-misp
Kızılkaya, F. (2023). Türkiye’de afet yönetimi ve cinsel ve üreme sağlığı hizmetleri: Mevcut durum ve iyileştirme önerileri. [Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı]. https://www.afad.gov.tr
Kolay Çepni, Ş.,ve Yavuz, Z. N. (2025). Afetlerde kadın sağlığı, toplumsal cinsiyet ve sosyal hizmet. Toplum Ve Sosyal Hizmet, 36(2), 321-346. https://doi.org/10.33417/tsh.1519749
Kurt, B.,ve Demirkan, H. (2024). Afet sonrası sağlık hizmetlerinde yenilikçi yaklaşımlar: Kadın dostu alanlar, mobil sağlık ve veri izleme sistemleri. Afet ve Toplum, 6(2), 215-238.
Özer, C.,ve Erkal, T. (2024). Afet yönetimi ve çok paydaşlı iş birliği: Türkiye örneği. Afet Araştırmaları Dergisi, 5(1), 125-148.
Ramesh, A.,Blanchet, K., Ensink, J. H. J., ve Roberts, B. (2021). Evidence on publichealthinterventions in humanitariancrises. TheLancet, 397(10273), 2107–2119. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32758-1
Sağlık Bakanlığı Türkiye. (2023). Mobil sağlık hizmetleri: Türkiye depremleri ve sağlık müdahalesi. Sağlık Bakanlığı. https://www.saglik.gov.tr
Sağlık Bakanlığı. (2023). Afetlerde sağlık hizmetleri sunumuna yönelik yönerge ve protokoller. Sağlık Bakanlığı. https://www.saglik.gov.tr
Sphere Association. (2018). The Sphere Handbook: Humanitarian Charter and Minimum Standards in HumanitarianResponse. https://spherestandards.org/handbook
Sphere Association. (2022). The Sphere handbook: Humanitariancharterand minimum standards in humanitarianresponse (4th ed.). https://spherestandards.org/handbook-2022/
T.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). Türkiye Sağlıkta Afet ve Acil Durum Yönetimi (SAADY) 2023–2027 Stratejik Planı. Sağlık Bakanlığı. https://shgm.saglik.gov.tr
TTB (Türk Tabipleri Birliği). (2023). 2023 Depremleri Sağlık Hizmeti Değerlendirme Raporu. https://www.ttb.org.tr
TTB (Türk Tabipleri Birliği). (2023). 6 Şubat Depremleri Sonrası Sağlık Hizmetlerinin Değerlendirilmesi Raporu. https://www.ttb.org.tr
TurkeyHumanitarianResponseReview. (2023). Assessment of gaps in Turkey’sdisasterandhealthsystems in addressinggenderandvulnerablepopulations. AFAD. https://www.afad.gov.tr
Türk Ebeler Derneği. (2023). Afet bölgelerinde kadın sağlığı hizmetlerinin organizasyonu: Mobil ekip ve güvenli alan deneyimleri. https://www.ebelerdernegi.org.tr
Türk Tabipleri Birliği. (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri: İzleme raporu. https://www.ttb.org.tr/kutuphane/deprem2023_izleme.pdf
Türk Tabipleri Birliği. (2023). Cinsel şiddetle mücadele: Deprem sonrası müdahaleler ve destek mekanizmaları. Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr
Türk Tabipleri Birliği. (2023). Depremler, sağlık hizmetleri ve sağlık çalışanları: 6 Şubat 2023 depremleri izleme raporu. Türk Tabipleri Birliği Yayınları. https://www.ttb.org.tr/kutuphane/deprem2023_izleme.pdf
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ve UNFPA. (2023). 2023 Türkiye depremleri: Cinsel ve üreme sağlığı müdahaleleri ve afet sonrası destek. Sağlık Bakanlığı ve UNFPA. https://www.saglik.gov.tr, https://www.unfpa.org
UN Women. (2023).Genderedimpacts of humanitariancrises: How crisesaffectwomen, girlsandmarginalizedpopulationsdifferently.
https://www.unwomen.org/en/digital-library/publications
UNFPA veMoHTurkey. (2023). EarthquakeResponseActivities in Türkiye. https://turkiye.unfpa.org
UNFPA Türkiye ve T.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). Afet ve acil durumlarda üreme sağlığı hizmetlerinin güçlendirilmesi: MISP uygulamaları saha deneyimi ve değerlendirme raporu. UNFPA Türkiye. https://turkey.unfpa.org
UNFPA Türkiye. (2023). Afet ve acil durumlarda cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetleri: Politika önerileri ve uygulama raporu. UNFPA. https://turkey.unfpa.org
UNFPA. (2022). RohingyaRefugeeResponse: Annual Report. https://www.unfpa.org
UNFPA. (2023). Türkiye Deprem Müdahalesi Raporu. https://turkiye.unfpa.org
United Nations Office fortheCoordination of HumanitarianAffairs. (2023). Humanitarianresponseandgenderequality: Addressingtheneeds of affectedpopulations. OCHA. https://www.unocha.org
United Nations Office fortheCoordination of HumanitarianAffairs. (2023). Genderequality in humanitarianresponse: Addressinggaps in policyandpractice. OCHA. https://www.unocha.org
United Nations PopulationFundveSavetheChildren. (2023). Humanitarianresponse in Cox'sBazar: Integratingphysicalandpsychosocialhealthservicesforrefugeewomenandgirls. UNFPA veSavetheChildren. https://www.unfpa.org/resources
United Nations PopulationFund (UNFPA). (2023).Deliveringsexualandreproductivehealthcare in emergencies: 2023 Annual Report. New York: UNFPA. https://www.unfpa.org/publications
United Nations PopulationFund (UNFPA). (2023). Reproductivehealth in humanitariansettings: Annualreport. UNFPA. https://www.unfpa.org/resources
United Nations PopulationFund. (2023). Reproductivehealth in emergencies: Buildingresiliencethroughcontinuity of care. UNFPA. https://www.unfpa.org/resources
United Nations PopulationFund. (2023). The International Conference on Populationand Development (ICPD): 25 years of advancingsexualandreproductivehealthandrights. UNFPA. https://www.unfpa.org/resources
United Nations PopulationFund. (2023). Turkeyearthquakeresponse: Providingsexualandreproductivehealthservices in crisissituations. UNFPA. https://www.unfpa.org/resources
United Nations. (2022). Convention on theElimination of All Forms of DiscriminationAgainstWomen (CEDAW). UN. https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw
Women’sRefugeeCommissionve Cambridge ReproductiveHealthConsultants. (2020). Sexualandreproductivehealthandrights in emergencies. https://www.womensrefugeecommission.org/
World HealthOrganization (WHO). (2023). SexualandReproductiveHealth in Emergencies. https://www.who.int
World HealthOrganization. (2022). Sexualandreproductivehealthandrights: An essential element of universalhealthcoverage. World HealthOrganization.
World HealthOrganization. (2023). Healthemergencyanddisaster risk managementframework. Geneva: World HealthOrganization.
https://www.who.int/publications/i/item/9789240078561
World HealthOrganization. (2023). The role of internationalsupportandcoordination in humanitarianemergencies: Lessonslearnedandgaps in nationalpreparedness. WHO. https://www.who.int
Yılmaz, G.,ve Şahin, F. (2025). Afetlere hazırlıkta cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetlerinin standardizasyonu ve kırılgan grupların dahil edilmesi: Türkiye için bir değerlendirme. Afet ve Risk Yönetimi Dergisi, 8(1), 97-118.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 fatma nur yılmaz, Fatma YILDIRIM, Nuriye BÜYÜKKAYACI DUMAN
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
